De berk is een winterharde, bladverliezende boom, die tot 30 meter hoog kan worden. Hij wordt niet erg oud, ca. 80 jaar. De ruwe en de zachte berk zijn moeilijk uit elkaar te houden maar kunnen allebei voor dezelfde doeleinden worden gebruikt. In het algemeen heeft de ruwe berk meer afhangende takken en de zachte berk heeft zacht behaarde bladeren en takken. Ze kruisen ook met elkaar waardoor er veel hybriden zijn ontstaan. In het voorjaar wordt er sap getapt van de berk. Deze sapstroom komt vanaf december al op gang. Het sap wordt vooral gebruikt voor cosmetische doeleinden. Als een berk zwaar beschadigd wordt en hij verliest veel sap, dan kan dat gevaarlijk zijn voor de boom. De berk is te herkennen aan de gladde, zilverwitte, in dwarse repen loslatende schors.
Vindplaats
De berk komt voor op het noordelijk halfrond. In Europa is hij wijd verspreid, behalve rond de Middellandse Zee. Omdat hij goed tegen de kou kan, komt hij ook voor in Groenland en IJsland. De ruwe berk houdt meer van koele, zandige, goed afwaterende gronden. De zachte berk vindt men meer in moerassige gebieden.
Naamgeving
Betula alba, ruwe berk, witte berk, zilverberk, treurberk (Betula pendula); berk, zachte berk (Betula pubescens); besenboom, berke, bessemrijs, bilk, bilkeboom, belboom."Betula is vermoedelijk afgeleid van het Keltische "betu , dat staat voor "slaan en refereert aan het oude Scandinavische gebruik om met berkentakjes te slaan om de bloedsomloop te bevorderen, zoals na een bezoek aan de sauna."Pendula is Latijn voor "hangend en wijst er op dat de ruwe berk meer afhangende takken heeft."Pubescens is afgeleid van het Latijnse "pubes en wil zeggen "donzig, dit wijst op de zachte beharing van de takken en de bladeren van de zachte berk.
De bast
Kenmerkend voor berken is het in horizontale banden afbladderen van de bast op de stam. Deze buitenste laag is voortdurend bezig zich te vernieuwen en valt soms in dunne repen naar beneden. Deze repen hebben een groot weerstandsvermogen tegen bederf omdat de schors betuline bevat. Deze bast werd gebruikt als dakbedekking van hutten, om er manden van te vlechten. Ook werd het gevlochten om er schoenen van te maken.
Het fijne vlies wat van de bast werd afgetrokken werd gebruikt als perkament en papier. De binnenbast levert een bruine verfstof.
Het sap
Berkensap wordt in het voorjaar getapt, voordat de boom blaadjes krijgt.
Methode 1
Er zijn verschillende manieren om het sap te tappen.Boor een gat in de boom en stop een slang in het gat. Vang het berkensap op. Sluit daarna het gat (met bijvoorbeeld een kurk of boomwas) om de boom niet leeg te laten bloeden. Tap niet meer dan 10-15 liter.
Methode 2
Snijd een tak schuin af met een snoeischaar. Een kleine sapstroom zal druppelend op gang komen. Steek over het uiteinde van de tak een fles. De fles moet natuurlijk wel schuin naar beneden hangen zodat de fles gevuld kan worden. Je kunt door blijven tappen tot het sap wit wordt.
Het sap werd vroeger veel gedronken om na de magere winter weer nieuwe energie op te doen.
Het helpt bij lusteloosheid en voorjaarsmoeheid. Het kan ook als alternatief voor honing en suiker gebruikt worden. Men kan er ook wijn van maken.
Het sap is bloedzuiverend, vochtafdrijvend, een voorjaarstonicum en het ondersteunt het afweersysteem. Berkensap bevat veel vitaminen. Het kan ook als inwrijfmiddel gebruikt worden bij reuma, jicht en onzuivere huid. Als spoelmiddel voor de mondholte bij ontstekingen en slechte adem. In Zweden en Lapland wordt berkensap gebruikt in plaats van suiker om wijn mee te maken.
Geschiedenis
- De berk is de heilige boom van de Siberische volkeren. De geest van de berk is een rijpe vrouw die af en toe vanuit de wortels verschijnt. Als een mens van haar melk gedronken heeft, vertienvoudigt hij zijn kracht.
- De Kelten en Germanen schreven deze boom magische krachten toe. Hij zou geesten op afstand kunnen houden. Door een geesteszieke of misdadiger af te ranselen met berkenhout, zouden de geesten verdreven worden.
- Hildegard von Bingen wees op de wond-helende werking van de bloemen.
- Mathiolus schreef in 1565 over berkensap dat het nierstenen doet vergruizen, vlekken van het gelaat laat verdwijnen en het vlees mooi glad maakt.
- In de 19e eeuw prees baron Pierre-François Percy berkensap aan bij huidaandoeningen, pukkels, dauwworm, couperose en heel veel chronische kwalen, waarbij de medische wetenschap gefaald heeft.
- Berkenbast werd in de schoenen gelegd om een zweetafscheiding te veroorzaken die heilzaam zou zijn bij diverse chronische ziekten.
- Leclerc prijst berkenblad aan bij aanpak van reumatische aandoeningen en jicht.
Etherische olie
Er worden verschillende soorten etherische olie gewonnen uit de berk.
De olie van de Betula lenta (suikerberk) wordt gewonnen door stoomdestillatie van de schors, die eerst geweekt wordt in water. Deze olie bevat ca. 98% methylsalicaat en is zeer schadelijk in hoge concentraties.
Van de Betula alba (ruwe berk) worden 2 soorten olie gemaakt.
De etherische olie wordt gewonnen door waterdampdestillatie van de bladeren en knoppen. Deze wordt gebruikt in haartonicums en shampoos vanwege de mogelijk huidhelende effecten.
De ruwe berkenteerolie wordt gewonnen door destillatie van de schors en aansluitend met waterdamp gedestilleerd. De ruwe teer is een bijna zwarte, dikke, olieachtige massa. Deze olie wordt gebruikt in zeep en bij leerfabricage. Hij levert het "hart van veel leer achtige parfums en aftershaves.
Uit Rusland
Een remedie die ontspant en de pijn stilt bij gewrichtsontsteking, reuma en pijnlijke stijve gewrichten.Doe een kilo vers berkenblad of een halve kilo gedroogd blad in een kussensloop. Laat dit 40 minuten zachtjes koken in 5 liter water. Voeg het water met de sloop met het berkenblad toe aan warm badwater. Neem gedurende 20 minuten een bad.Dit bad wordt ook in Nederland genomen om het hele organisme in beweging te zetten. Ga daarna met een kruik naar bed.
Oikos
Onder deze naam produceren en verkopen we een hele lijn bad- en massageoliën, douchecrèmes, etherische oliën, eerste hulp producten en tincturen. Vanwege hun bijzondere kwaliteit zijn deze producten inmiddels een begrip.
De producten worden verkocht in onze eigen biologische winkel op het terrein en in onze webshop.